Michaela Praetoriusa In Dulci Jubilo

Pewnego wieczoru 1328 roku niemiecki mistyk i dominikanin Heinrich Suso (lub Seuse) przeżył wizję, podczas której dołączył do tańczących aniołów jako anioł i zaśpiewał im Nun singet und seid froh czyli In Dulci Jubilo.W biografii Suso (a może w autobiografii) można przeczytać:

„Teraz ten sam anioł przyszedł do Sługi [Suso] jasny i powiedział, że Bóg wysłał go na dół do niego by przynieść mu niebiańską radość do jego cierpień; dodając, że musi odrzucić wszystkie smutki z umysłu i unieść ich towarzystwo; i musi też tańczyć z nimi w niebiański sposób. Wtedy oni wciągnęli Sługę za rękę w ich taniec a młodzieniec rozpoczął radosną pieśń o dzięciątku Jezus, którabiegła tak: 'In dulci jubilo', itd.”

In Dulci Jubilo

“In Dulci Jubilo” należy do najstarszych i najsłynniejszych pieśni ‘makaronicznych’, kombinacji łaciny i rodzimego języka angielskiego lub niemieckiego. (Słowo ‘macaronic’ odnosi się do tekstu używającego mieszaniny języków, w szczególności wielojęzycznych igraszek słownych lub sytuacji, w których języki są używane przeciwnie choć w tym samym kontekście).

Heinrich Suso

Melodia po raz pierwszy ukazała się w Codex 1305, manuskrypcie z Biblioteki Uniwersytetu w Lipsku datowanym na rok ok. 1400. Jakaś wersja tej melodii mogła istnieć przed rokiem 1328. Pozostaje dobrze znana i wykorzystywana do dzisiaj w kościole katolickim i pretestanckim, jednakowo przez stulecia.

In Dulci Jubilo (Lipsk 1582)

W luterańskim zbiorze hymnów Josepha Kluga z 1533 roku „Geistliche Lieder” tekst liczy trzy zwrotki. Pojawia się także w “Gesangbuch,” Michaela Vehe opublikowanem w Lipsku w 1537 roku. W 1545 roku kolejna zwrotka została dodana między dwie ostatnie: "O Patris caritas!" napisał prawdopodobnie Marcin Luter, a opublikowana została w „Geistliche Lieder” przez Valentina Babsta. Pojawiło się sporo różnych tłumaczeń tego łacińsko-niemieckiego wiersza na angielski. Najpopularniejsze tłumaczenie zachowujące budowę ‘makaroniczną’ jest autorstwa Roberta Lucasa de Pearsall z 1837 roku. Zachowuje łacińskie frazy i podtytuły angielskie z niemieckiego.

Geistliche Lieder (1708)

Pearsall zanotował w styczniu 1837 roku:

„Oryginalną melodię użytą, podobnie jak Cantus firmus, w następnej kompozycji, znaleziono w starej niemieckiej książce opublikowanej w 1570 roku – która i w tytule i w zawartości, zawiera rytuały Protestanckiej Kongregacji z Zweibrueken i Neuberg. Nawet tam jest nazywana ‘bardzo starożytną pieśnią (uraltes Lied) na Wigilię Bożego Narodzenia’; tak więc jest to bez wątpienia jedna z tych starych katolickich pieśni, które Luter ze względu na ich piękno zachował w Obrządku Protestanckim. W przeszłości była śpiewana w procesjach podczas Wigilii i jest nadal pamiętana w tych częściach Niemiec gdzie ludzie zachowali stare obyczaje.”

Robert Lucas de Pearsall

Praetorius (ok. 1571-1621) był pierwszym wielkim muzycznym komentatorem i badaczem luterańskich chorałów. Był niezwykle płodny – jego zbiór liczył ponad 1000 chorałów (poza mszami i innymi pracami na polu kompozycji i teorii) ale poziom jego inwencji był równie niezwykły. Jedna z jego zasług to taki wybór utworów na Adwent i Boże Narodzenie, który stał się bliski wielu słuchaczom.

Michael Praetorius

“In dulci jubilo” Michaela Praetoriusa to wspaniały i okazały stop dźwięku i słów. Skomponowane już pod koniec jego życia jest częścią dzieła “Polyhymnia Caduceatrix et Panegyrica” (Polichóralne Hymny Pokoju i Świąt) z 1916 roku. Melodia In dulci jubilo w tym wydaniu była w rzeczywistości jedenastą wersją, najbardziej kwiecistą. Razem z tekstem kilku zwrotek pieśń jest w użyciu Praetoriusa bardzo elastyczna i może być wykonywana przez trzy do pięciu chórów z zespołem instrumentów dętych, organami i kotłami.

Polyhymnia Caduceatrix et Panegyrica

Możliwe jest wykonywanie na dwanaście, 16 lub 20 głosów: jeden lub dwa chóry SATB (Sopran, Alt, Tenor, Bas), jeden chór ATBB (Alt, Tenor, Baryton, Bas) oraz chór solistów SATB, którzy mogą podwajać melodię w oktawach. Instrumenty dęte dodają paletę kolorów. W tym utworze Praetorius zrobił znakomite użycie z swoich możliwości tworzenia dźwiękowych kontrastów. Solowe frazy chóru zderzają się z mocną odpowiedzią sił tutti już na początku utworu. Frazy melodii przechodzą od chóru do chóru tworząc efekty przestrzenne np. na początku drugiej zwrotki. Polifonia i homofonia, głosy i instrumenty – wszyscy rywalizują o wyższość w ogromnym kolażu dźwięków i słów.

In dulci jubilo

Praetoriusa In dulci jubilo jest niezwykłe przez użycie kontrastujących brzmień, wirtuozowskie śpiewanie oraz odpowiednie zastosowanie instrumentów. Jako polichóralne dzieło jest porównywalne z najlepszymi utworami współczesnego mu Schütza czy nawet sławnego Gabrieli’ego z Wenecji.

In dulci jubilo

Tekst Łacińsko-Niemiecki

1.
In dulci jubilo,
Nun singet und seid froh!
Unsers Herzens Wonne liegt
in praesepio,
Und leuchtet als die Sonne
Matris in gremio,
Alpha es et O!
2.
O Jesu parvule
Nach dir ist mir so weh!
Tröst' mir mein Gemüte
O puer optime
Durch alle deine Güte
O princeps gloriae.
Trahe me post te!
3.
O Patris caritas!
O Nati lenitas!
Wir wären all verloren (verdorben)
Per nostra crimina
So hat er uns erworben
Coelorum gaudia
Eia, wären wir da!
4.
Ubi sunt gaudia
Nirgend mehr denn da!
Da die Engel singen
Nova cantica,
Und die Schellen klingen
In regis curia.
Eia, wären wir da!

Michael Praetorius

Tekst Angielski (Wg Roberta Lucasa Pearsalla)

1.
In dulci jubilo    [In quiet joy]
Let us our homage show
Our heart’s joy reclineth
In praesepio     [in a manger]
And like a bright star shineth
Matris in gremio    [in the mother's lap]
Alpha es et O.     [Thou art Alpha & Omega]
2.
O Jesu parvule    [O tiny Jesus]
I yearn for thee alway
Listen to my ditty
O puer optima     [O best of boys]
Have pity on me, pity
O princeps gloriae,    [Prince of glory]
Trahe me post te.    [draw me unto thee]
3.
O patris caritas    [O father's caring]
O nati lenitas    [O newborn's mildness]
Deeply were we stained
Per nostra crimina    [by our crimes] 
But thou hast for us gained
Coelorum gaudia    [heavenly joy]
O that we were there.
4.
Ubi sunt gaudia     [where be joys]
If that they be not there
There are angels singing
Nova cantina     [new songs]
There the bells are ringing
In regis curia    [at the king's court]
O that we were there.

In dulci jubilo

Polskie tłumaczenie, wersja Moya Brennan (wg tekstowo.pl)

W cichym szczęściu
Pozwól nam ukazać naszym domostwom
nasze serca owładnięte szczęściem
W żłobie
i jak gwiazda błyszczący
w uścisku matki
Alfa i Omega
Alfa i Omega

O maleńki Jezu
Czekałam na ciebie zawsze
Usłysz mnie, błagam cię
Oh dziecię uwielbione
Moja modlitwa, niechaj sięgnie cię
Oh książę chwały
Prowadź mnie za sobą
Prowadź mnie za sobą

Oh miłości ojca
Oh delikatności syna
Tak gdzie głęboko splamiliśmy
Bez nasze grzechy
Jednak dla nas zyskaliśmy
Radość niebios
Oh kiedy byliśmy tam
Oh kiedy byliśmy tam

Gdzie jest radość
Jeśli nie ma cię tam?
Tam aniołowie śpiewają
Nowe pieśni
Tam dzwony dzwonią
W sądzie boskim
Oh kiedy byliśmy tam
Oh kiedy byliśmy tam

Oh kiedy byliśmy tam...

Mike Oldfield - In dulci jubilo